Iako država ne stimuliše socijalni dijalog, ključni kolektivni ugovori opstaju
Neprocjenjiv je značaj kolektivnih ugovora, kao najznačajnijeg autonomnog izvora prava, u postizanju ravnoteže između svijeta rada i svijeta kapitala. Kao najznačajniji produkt socijalnog dijaloga između sindikata i poslodavaca (u određenim slučajevima i države), kolektivni ugovori doprinose bližem uređenju odnosa između zaposlenih i poslodavaca, te predstavljaju svojevrstan alat za definisanje većeg obima prava po osnovu rada kao i povoljnijih uslova rada od onih koji su garantovani zakonom.
Sindikati sačuvali Opšti kolektivni ugovor
U Crnoj Gori postoje tri vrste kolektivnih ugovora i to: Opšti kolekivni ugovor (OKU), granski kolektivni ugovori (GKU) i kolektivni ugovori kod poslodavca. Zahvaljujući upornosti i zalaganju sindikata, očuvan je Opšti kolektivni ugovor čije se odredbe u Crnoj Gori primjenjuju na sve zaposlene i poslodavce kako u privatnom, tako i u javnom sektoru. Njime se, u skladu sa Zakonom o radu, definišu elementi za utvrđivanje zarade, naknada zarade, ostala primanja zaposlenih i utvrđuje obim prava i obaveza iz rada. Ovaj akt od ogromnog je značaja za sve zaposlene, a posebno u djelatnostima u kojima je stepen sindikalnog organizovanja nizak i u kojima ne postoji granski kolektivni ugovor, a zanemarljiv je broj kolektivnih ugovora kod poslodavca (npr. trgovina, mediji, banke…). Opšti kolektivni ugovor zaključuju reprezentativne nacionalne sindikalne centrale, reprezentativno udruženje poslodavaca i Vlada Crne Gore. Odredbe ovog akta dalje se razrađuju kroz granske i kolektivne ugovore kod poslodavca. Sadržina i ovlašćeni potpisnici granskih i kolektivnih ugovora kod poslodavca definisani su Zakonom o radu.
Iako su kolektivni ugovori kod poslodavca posebno značajni zbog njihove specifičnosti, nizak nivo sindikalnog organizovanja, a posebno nizak nivo kulture socijalnog dijaloga kod značajnog broja poslodavaca, kao i izražena antisindikalna diskriminacija, razlog su što je malo ovakvih kolektivnih ugovora. Zakon o radu propisuje da se, u slučaju da kolektivni ugovor kod poslodavca nije zaključen, neposredno primjenjuje granski kolektivni ugovor za odgovarajuću djelatnost, a ako nema granskog kolektivnog ugovora, primjenjuje se Opšti kolektivni ugovor.
Dok je ranije bila praksa da se kolektivni ugovori na svim nivoima pregovaranja zaključuju na neodređeno vrijeme, poslednjih godina kolektivni ugovori su uglavnom ograničenog trajanja i najčešće je to period do tri godine.
Granskim ugovorima zaštićeno preko polovine radnika
Kada su u pitanju granski kolektivni ugovori, znatno veći broj ovih ugovora zaključen je u javnom u odnosu na privatni sektor. Trenutno je u Crnoj Gori na snazi 16 GKU, a procjena je da je njima obuhvaćeno oko 57,79% zaposlenih. Granski kolektivni ugovori primjenjuju se na sve zaposlene i poslodavce u određenoj djelatnosti, bez obzira ko su potpisnici tih ugovora. U privredi, granske kolektivne ugovore potpisuje reprezentativno udruženje poslodavaca i to obavezuje sve poslodavce u određenoj grani, bez obzira da li su članovi udruženja poslodavaca koje je potpisnik.
Država ne stimuliše socijalni dijalog
Konvencije Međunarodne organizacije rada (MOR) predviđaju obavezu države da preduzme sve neophodne mjere u cilju podsticanja i unapređenja kolektivnog pregovaranja. Osim činjenice da Zakon o radu sadrži poglavlje koje se odnosi na kolektivno pregovaranje u kojem, pored ostalog, stoji da su strane u zaključivanju kolektivnog ugovora dužne da pregovaraju, ne postoje druge mjere kojima država stimuliše kolektivno pregovaranje. Godinama unazad sindikat sprovodi kampanju prema donosiocima odluka da propišu stimulativne mjere za društveno odgovorne poslodavce koji baštine kulturu socijalnog dijaloga i imaju kolektivni ugovor. Do danas, međutim, država nije prepoznala interes da to realizuje i pored činjenice da kolektivni ugovori, kao akti koji proističu iz pregovora i predstavljaju mjeru konsenzusa pregovaračkih strana, nesumnjivo doprinose stabilnosti, socijalnom miru, manjem broju radnih sporova i postizanju dostojanstvenih uslova rada.
Autorski tekst stručnih službi Saveza sindikata Crne Gore i Unije slobodnih sindikata Crne Gore
